Yeni bir araştırma, dünya ısındıkça her yıl milyonlarca ölüme neden olan enfeksiyon yapıcı mantarlar, yeni bölgelere önemli ölçüde yayılacak ve dünya buna hazır değil, diyor.
Mantarlar her yerdeler. Küflerden mantarlara kadar geniş bir organizma alemi olan mantarlar; toprak, kompost ve su gibi ortamlarda büyüyor. Ekosistemlerde önemli bir rol oynasalar da, insan sağlığı üzerinde yıkıcı etkileri olabilir: Mantar enfeksiyonları yılda tahminen 2,5 milyon insanı öldürüyor ve veri eksikliği nedeniyle bu sayı çok daha yüksek olabilir.
Ancak bu son derece uyum sağlayabilen organizmaların ısınan bir iklime nasıl tepki vereceğini hala tam olarak anlamış değiliz.
BAŞTA AKCİĞERLERİ ETKİLİYOR
CNN’in haberine göre Manchester Üniversitesi’nden bir bilim insanı ekibi, bilgisayar simülasyonları ve öngörüler kullanarak, tüm dünyada yaygın olarak bulunan ve başta akciğerleri etkileyen, yaşamı tehdit eden bir hastalık olan aspergillozise yol açabilen yaygın bir mantar grubu olan Aspergillus’un gelecekteki yayılımını haritalandırdı.
Araştırma ekibi, iklim krizi şiddetlendikçe bazı Aspergillus türlerinin Kuzey Amerika, Avrupa, Çin ve Rusya gibi yeni bölgelere yayılacağını tespit etti. Bu ay yayımlanan çalışma, şu anda hakem değerlendirmesinde.
Çalışma yazarlarından ve Manchester Üniversitesi’nde iklim değişikliği ve bulaşıcı hastalıklar araştırmacısı olan Norman van Rijn şunları söyledi.
KÜÇÜK İPLİKÇİKLER ŞEKLİNDE BÜYÜYOR
Aspergillus mantarları, dünya genelinde topraklarda küçük iplikçikler şeklinde büyüyor. Diğer çoğu mantar gibi, havada yayılan çok sayıda küçük spor (sporlar) üretiyorlar.
İnsanlar bu sporları her gün soluyor, ancak çoğu kişi sağlık sorunu yaşamıyor. Bağışıklık sistemleri sporları temizliyor.
Ancak astım, kistik fibrozis ve KOAH gibi akciğer hastalıkları olanlar ile bağışıklık sistemi zayıf olanlar, örneğin kanser hastaları, organ nakli geçirmiş kişiler ya da ağır grip veya Covid-19 atlatmış bireyler, için durum farklı.
Eğer bağışıklık sistemi sporları temizleyemezse, mantar büyümeye başlıyor ve Uzman Norman van Rijn’in açıkça söylediği gibi ‘temelde içinizi yiyip bitiriyor.’
ÖLÜM ORANI ÇOK YÜKSEK
Aspergillozis’in ölüm oranı çok yüksek: Yüzde 20 ila yüzde 40 arasında. Ayrıca tanı koyması çok zor çünkü doktorların aklına her zaman gelmiyor ve hastalar genellikle ateş ve öksürük gibi pek çok hastalıkta da görülen semptomlarla başvuruyorlar.
Van Rijn, mantar patojenlerinin tedaviye karşı da giderek direnç kazandığını belirtti. Şu anda sadece dört farklı antifungal (mantar önleyici) ilaç sınıfı mevcut.
Bu da iklim değişikliği Aspergillus’un yeni alanlara yayılmasına zemin hazırlarken oldukça kötü bir haber anlamına geliyor.
HANGİ ÜLKELERE YAYILACAK?
Çalışmaya göre, sıcak ve tropikal iklimleri tercih eden Aspergillus flavus türü, insanlar fosil yakıt yakmaya devam ederse yüzde 16 oranında daha geniş bir alana yayılabilir. Bu türün, Kuzey Amerika’nın bazı bölgelerine, Kuzey Çin’e ve Rusya’ya yayılması öngörülüyor.
Bu mantar türü insanlarda ciddi enfeksiyonlara yol açabilir ve birçok antifungal ilaca dirençli. Aynı zamanda çeşitli gıda ürünlerine de bulaşarak gıda güvenliği açısından tehdit oluşturuyor. Dünya Sağlık Örgütü, 2022 yılında Aspergillus flavus’u halk sağlığı üzerindeki etkisi ve antifungal direnç riski nedeniyle kritik mantar patojenleri listesine ekledi.
AVRUPA’DA 9 MİLYON KİŞİ ETKİLENEBİLİR
Daha ılıman iklimleri tercih eden Aspergillus fumigatus’un ise, küresel sıcaklıklar arttıkça kuzeye, Kuzey Kutbu’na doğru yayılması öngörülüyor. Çalışma, bu yayılımın 2100 yılına kadar yüzde 77,5 artabileceğini ve bunun Avrupa’da 9 milyon kişiyi etkileyebileceğini ortaya koyuyor.
Buna karşılık, Sahra Altı Afrika gibi bazı bölgelerde sıcaklıklar o kadar artabilir ki artık Aspergillus mantarları için yaşanabilir olmaz. Ancak bu da kendi içinde sorun yaratabilir çünkü mantarlar sağlıklı topraklar da dahil olmak üzere ekosistemlerde hayati bir rol oynuyor.
Isınan bir dünya yalnızca mantarların yayılma alanlarını artırmakla kalmıyor. Aynı zamanda vücut sıcaklığına dayanıklılıklarını da artırarak insan bedeninde daha iyi yaşamalarını sağlayabilir.
Ayrıca kuraklık, sel ve sıcak hava dalgaları gibi aşırı hava olayları da mantarları etkileyerek sporların uzun mesafelere taşınmasına yol açabilir. Örneğin, 2011 yılında Missouri’nin Joplin kentindeki kasırganın ardından mantar hastalığında artış görüldü.
LAST OF US DİZİSİ BENZERİNİ İŞLİYOR
“Mantarlar virüsler ve parazitlerle kıyaslandığında nispeten az araştırılıyor ama bu haritalar, mantar kaynaklı patojenlerin gelecekte dünyanın neredeyse her bölgesini etkileyeceğini gösteriyor.”
Bu alan, HBO’nun bilgisayar oyunundan uyarlanan popüler dizisi The Last of Us sayesinde yeni bir ilgi gördü. Dizi, mutant bir mantarın nüfusun büyük kısmını şiddet dolu canavarlara dönüştürdüğü bir dünyada hayatta kalmaya çalışan insanları konu alıyor.
Doktor Norman van Rijn, “Bu kurgu olabilir, ancak mantar enfeksiyonlarının gerçek hayatta milyonlarca insanı öldürdüğüne dikkat çekmek önemli” diye ekliyor.